Tespih birçok kültürün parçasıdır. Bizim toplumumuzda da ayrı bir yeri vardır. Okulda, iş yerinde, kahvede, her yerde tespih çeken bir tanıdığımız muhakkak vardır. İlk keşfinden bugüne, araçsal olarak değişik işlevlerde kullanılmıştır. Bugün dini içeriğinin dışında, beylik taslama, aksesuar olarak kullanma gibi anlamlara da sahip olmuştur. Tespihin bu ölçüde değişimi insan sosyolojisi ve psikolojisi hakkında da ipuçları vermekte. Gelin bu tarihe kısaca bir bakalım.
Tespihin Tarihi
Tarih öncesi dönemde yaşayan insanlar avlarının parçalarını ipe takarlardı. Bunun yeni bir avlanmada onlara başarı getireceğine inanıyorlardı. Bu inanış zamanla evrimleşerek kötülüklere karşı korunma batılına dönüştü. İpe dizilmiş nesnelerin bir ritüel için kullanılması ise ilk Hindu inanışında ortaya çıkar. Daha sonra tespihin ataları sayılan bu nesneler, gittikçe batıya doğru yayılırlar. Bütün dinlerde tespih aynı amaca hizmet eder: duaları bölümlendirmek ve duaları saymak. İslamiyette kullanılışının ne zaman olduğu ise belirsizdir. Hz. Muhammed’in tespih kullanıp kullanmadığına yönelik bir emare yoktur. Osmanlı dönemi arşivleri ise tespih kullanımının 1500’lü yıllara denk geldiğini belirtir.
Tespih çeşitli malzemelerden yapılarak tane sayısı 33, 99, 500, 1000 olabilmektedir. Çok sayılı tespihler daha çok tekkelerde ve zikirlerde kullanılmıştır. Şeyhler hastaları bu tespihlerin içinden geçirerek tedavi ederlerdi.
Neden tespih çekeriz?
Tespihin kırsal kesimlerde yaygın olmasının nedeni sosyo-kültürel etmenlerden daha çok, gündelik yaşantı ile ilgilidir. Ellerini mevsimlik olarak meşgul eden işçiler, diğer mevsimlerde bir uğraş açısından ellerini hoş tutmaktadırlar. Çağdaş bilim ise diğer birçok rutinleşmiş alışkanlık ile benzer şekilde güncel yaşantının stresini baskılama aracı olarak görüyor. Bir nevi takıntılara karşı baskılama aracı üretmek (yani obsesyona karşı kompulsiyon). Böylece beynimizi rahatlatarak, dikkatimizi başka araçlara kaydırıyoruz.
Yakın dönemde şempanzelerin batı Afrika’da ağaç içlerindeki boşluklara taş fırlatmaları ise bununla ilgili çarpıcı bir gelişme. Ayrıca dalda sallanan bir maymunun harmonik hareketi de psikologlar tarafından ritüel olarak nitelendiriliyor. Gündelik yaşam içinde sürekliliğini sağlayan rutinler üreten canlılar, bu ritüeller sayesinde kimi çevresel gerilimi baskılayıcı araçlar üretebiliyor.
Şempanzelerin gözlemlenen bu davranışlarıyla ilgili detaylı bilgi ve video görüntüleri için linkten faydalanabilirsiniz.
