Aziz Sancar ‘ın Eğitimi
Aziz Sancar 8 Eylül 1946’da Mardin’in Savur ilçesinde doğmuştur. Türk-Amerikan biyokimyacıdır. Nükleotid eksizyon tamiri olarak isimlendirilen hücre ile ilgili bir süreci bulmuştur. Böylece hücreler ultraviyole ışına maruz kalarak ortaya çıkan DNA hatalarını düzeltebilmektedir. DNA onarım mekanizmalarına ilişkin buluşu ile Sancar, 2015 Nobel Kimya Ödülü‘nü almıştır.
Aziz Sancar 1969 yılında İstanbul Tıp Fakültesi’nden mezun olmuştur. Ardından Savur ilçesinde doktor olarak görev yapmıştır. 1973 yılında Texas Üniversitesi’nde moleküler biyoloji alanında eğitim görmek için Amerika’ya gitmiş ve dört yıl sonra doktoras derecesini almıştır. Daha sonra Yale Üniversitesi’nde araştırma görevlisi olarak kabul almış ve 1982’de daha sonra Sarah Graham Kenan Biyokimya ve Biyofizik Profesörü olarak unvanlandırılacağı North Carolina Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne geçmiştir.
Aziz Sancar ‘ın Katkıları
Yüksek lisans derecesindeyken Escherichia coli bakterisinde DNA fotoliyaz olarak bilinen bir enzim üzerine çalışmıştır, bu enzim ayrıca Sancar enzimi diye de bilinmektedir. O zamanlar görünür ışığın ultraviyole ışıması ile zarar gören DNA’yı tamir eden enzimatik reaksiyonları indüklemesi vasıtasıyla enzimin foto-etkinleştirme sürecine aracılık ettiği bulunmuştur. Böylece mor ötesi ışınlar kimyasal enerjiye dönüştürülmektedir.
Escherichia Coli Bakterisinde DNA Fotoliyaz Enzimi
Yale’e taşındıktan sonra, Aziz Sancar dikkatini E. coli’deki diğer DNA tamir faktörlerine vermiştir. Genleri saflaştırarak onları canlı bir organizmanın dışında yeniden yapılandırmıştır. E. coli’de uvrABC nükleaz olarak bilinen bir enzimin eksizyon onarım işlevinin keşfini yapmıştır. Enzim, ultraviyole veya kimyasal maruzla zarar görmüş olan, hasarlı bölgenin her bir ucunda etkilenen DNA zincirini kesmiştir. Böylece hasarlı nükleotidlerin uzaklaştırılması mümkün olmuştur.
Sancar ve meslektaşları daha sonra insan hücrelerinde nükleotid eksizyon onarımı için gerekli bileşenleri tanımlayan bir insan eksizyonu nükleazını yeniden oluşturmuştur. Bireylerin cilt kanserine yatkınlaştığı nörodejeneratif bir durum olan kseroderma pigmentosum ile ilişkili nörolojik anormallikleri üretem sorunlu nükleotid eksizyon onarımınıı keşfetmiştir. Nükleotid eksizyon onarımındaki anormalliklerin, cücelikle kendini gösteren Cockayne sendromu ve kükürt eksikliği olan kırılgan saçlar ile kendini gösteren fotosensitif trikotesiodistrofi dahil olmak üzere diğer nadir kalıtsal bozukluklara neden olduğu bulunmuştur.
Aziz Sancar 1980’lerin başından itibaren, E. coli’deki fotolizazı araştırmaya devam etmiştir. Daha sonra DNA hasar kontrol noktalarını araştırmaya başlamıştır. 2000’li yılların başlarında, ilk kez, fotolizanın DNA tamir mekanizmasını doğrudan gözlemledi. Sancar ayrıca, E. coli DNA fotolizisi ile evrimleşen genler konusunu araştırmıştır.
Sancar, Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi (2004), ABD Ulusal Bilimler Akademisi (2005) ve Türk Bilimler Akademisi (2006) dahil olmak üzere birçok akademinin seçilmiş bir üyesidir.
2015 Nobel Kimya Ödülü‘nü alarak da ülkemiz için bir gurur kaynağı olmuştur.
